Depremler karada olduğu üzere denizlerde de meydana gelebiliyor. Bilhassa yaz aylarında denizde yüzerken meydana gelen bir zelzele, ani çekilmelere ve dalgalanmalara sebep olabilir. Geçtiğimiz haftalarda Çanakkale Assos’ta da hissedilen sarsıntıya denizdeyken denk gelen Fatma Kaya yaşadığı endişeyi anlatırken, Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner de yapılması ve yapılmaması gerekenler konusunda uyardı.
Milliyet’ten Gonca Kocabaş’ın haberine nazaran İstanbul’daki özel firmanın muhasebe departmanında çalışam genç bayan da tatil için gittiği Çanakkale’de sarsıntı mümkünlüğünü aklına hiç getirmemişti. Assos’ta, yüzerken birdenbire bir dalganın içinde kalan Fatma Kaya (37), yaşadığı kaygı dolu anları anlattı.
Kaya, “Oldukça sakin bir suda yüzüyorduk ve biraz da açılmıştık. Bir anda ani ve süratli dalgaların geldiğini, kıyıdaki şezlongların ilerisine kadar geçtiğini gördük. Dalgalar evvel kıyıya yanlışsız giderken, sonra bir anda çekilip her şeyi açığa gerçek sürüklüyordu. Bu durum 5-6 kez daha tekrar etti. Denizde çocukları olanlar, panikle onları kıyıya çıkarmaya çalışıyorlardı. Biz de kıyıya hakikat yüzmeye çalışıyorduk lakin her seferinde dalgalar bizi geri itiyordu. Bu mühlet zarfında karaya çıkamadık. Bir mühlet sonra dalgalar olağan haline dönünce denizden çıktık. İnternetten biraz araştırınca da yakınlarda sarsıntı olduğunu ve Assos’ta da hissedildiğini gördük. Çok korkutucu bir an yaşadık ve herkes çok panik olmuştu. Bir mühlet denize giren kimse olmadı. Sonra da herkes denetimli bir formda yüzmeye devam etti” formunda konuştu.
PEKİ BU TÜRLÜ BİR DURUMUN ORTASINDA KALDIĞIMIZDA YAPMAMIZ GEREKENLER NELER?
Sarsıntı hissedildiği ya da etraftaki tesirlerle sarsıntı olduğu anlaşıldığında etrafı denetim ederek inançlı bölgenin neresi olduğuna süratlice karar vermek çok kıymetli. Sığ sularda deniz düzeyi süratle yükselerek tsunami riski yaratabilir. Tsunami tehlikesi varsa sığ sularda bulunmamak ve mümkünse yüksek bir alana yahut yapıya ulaşıp deniz düzeyinden mümkün olduğu kadar yükseğe çıkmak gerekiyor. Şayet bir teknede seyahat ederken sarsıntıya yakalandıysak, kaptanın bilmesi gereken en değerli şeyin sığ sulardan uzaklaşmak olduğunu lisana getiren ODTÜ İnşaat Mühendisliği Kısmı Kıyı ve Deniz Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, “Tekne ya da kayık 50 metre su derinliği olan yere giderse asgarî tsunami riski oluşur. Tsunami sığ sularda vahim tesirlidir. 50 metreden derin sularda çok az. 100 metreden daha derin sularda ise tesiri daha da azdır” bilgisini paylaşıp ekledi:
“Tsunaminin en büyük tesiri, akıntı oluşturması, su seviyesi yükselmeleri yapması. Sığ sularda akıntı yarattığı için denizdeysek sığ sulardan kaçmalıyız. Bu durumda şöyle riskler de oluyor. Biz diyoruz ki kaptanlara ‘Limanı terk edin, derine kaçın’ lakin açıkta fırtına varsa o da başka eza. Mesela Japonya tsunamisi olduğu vakit Los Angeles’daki marinalarda 10-12 saat sonra dalgalar gelmeye başladı ve o dalganın yapacağı tesir muhakkaktı. Hatta benim üzere bir öğretim üyesi oğluna ileti atıyor ‘Derhal marinadan çık’ diye fakat oğlu diyor ki ‘Baba nasıl çıkayım? Fırtına var, tekne batar.’ Bu türlü riskleri de var lakin ne olursa olsun derin su olan yere giderseniz, tsunami tesirlerini minimumda yaşarsınız.”
Deprem karada olduysa denizde bir dalgalanma yaratmayabileceğini söyleyen Prof. Dr. Yalçıner, “Denizin içinde bir zelzele olduysa şiddetli sürüklenmeler ve akıntılar yaratır ve deniz evvel çekilir. Yüzdüğünüz yerde derinliğin en fazla 2 metre olduğunu düşünürsek, böylesi bir zelzele sizi evvel derine gerçek çeker. Dalgalar sizi 10-15 metre su derinliğine götürür ve sonra bütün suyu karaya atar. İşte orada yüzerken riskimiz çok fazla” açıklamasında bulundu.
‘MARMARA’DA EN AZ 10, EGE’DE 20 DAKİKAMIZ VAR’
Yüzme gücünün, teknenin motor gücü üzere olmadığına dikkat çeken Prof. Dr. Yalçıner, “Tekne, motor gücüyle tsunaminin sığ sudaki tesirinden olabildiğince uzaklaşabilir. Akıntı suratını yenebilir lakin yüzerken bu risk var. Yüzerken denizde zelzele olduysa panik yapmayın. O sırada hemen karaya çıkın ve yüksek bir yere ulaşmaya çalışın. Zira biraz vaktiniz var. Marmara’da en az 10 dakika, Ege ve Akdeniz’de 20 dakika süremiz var. Sarsıntısı hissetmek kıymetli. Örnek olayda Assos’ta da hissedilen zelzele, denizde bir heyelan yaratmış olabilir. Yüzmekte olan bireyler, mümkünse karaya çıkmalı ve koşarak kaçmalılar. Fakat dalganın geldiğini gördünüz ve yaşıyorsanız çok fazla yapabileceğiniz bir şey yok. Yalnızca yüzen bir cisim varsa, su yatağı yahut bir kayık ya da tekne, ona tutunabilmek olabilir. O da sürüklenecektir lakin şayet çapası varsa onun sürüklenmesi biraz daha sıkıntı olur. Yeniden de tsunaminin gücü fazladır ve onu da sürükler. 30 Ekim 2020’de Sığacık’ta sarsıntı sonrası oluşan tsunamide marinada 300 tane çapalı ve tabana bağlı tekne sürüklendi, yani gücü fazladır” dedi.
6 Şubat’ta meydana gelen felaketin şimdiye kadar karada yaşadığımız en büyük zelzele olduğuna fakat o zelzelenin denize giden ucunun durduğuna değinen Prof. Dr. Yalçıner, “Daha sonra ya Kıbrıs’a gerçek gidecek ya da Suriye’den güneye, İsrail’e hakikat gidecek. Tarihe de bakarsak, bu tıp sarsıntılar olmuş ve bunlar tsunami de yaratmıştır. O bakımdan belirli bir risk vardır ancak riskin nerede daha fazla olduğu konusunda Türkiye’de şu anda bir tsunami risk haritası tam olarak çıkarılmamıştır. İstanbul için çıkardık. İzmir için de hazırlıyoruz” halinde konuştu.
2017 yılında küçük bir tsunaminin Bodrum Gümbet koyunda derelerden içeri girdiğini hatırlatan Prof. Dr. Yalçıner, tsunaminin en çok sevdiği şeyin dere yataklarından içerilere kadar gitmek olduğunu söyledi. Dere yataklarının etrafının düşük kotlu olduğunu ve tsunaminin taşarak içerilere kadar ulaştığını söyleyen Prof. Dr. Yalçıner, dere yataklarının limanların, marinaların, balıkçı barınaklarının ve kumsalların tsunami için riskli yerler olduğunu, bu sebeple tsunami uyarısı verildiğinde kıyıdan uzaklaşmamız gerektiğinin altını çizdi.
‘SU DERİNLİĞİ NE KADAR FAZLAYSA RİSK AZALIR’
6 Şubat Depremi’nde de Kandilli Rasathanesinin tsunami uyarısı verdiğini ve bu uyarıyı aldıktan sonra o hususta ek ikazlar da gönderildiğini lisana getiren Prof. Dr. Yalçıner, yapılacak birinci işin kıyıya yakın bölgelerden uzaklaşmak olduğuna dikkat çekerek şunları söyledi:
“Teknedeyseniz katiyen açığa hakikat gitmelisiniz lakin tek başına yüzer bir durumdaysanız, benim başıma bu türlü bir şey gelse ya karaya ya denize kaçarım. Deniz çekiliyorsa onunla birlikte gideceksiniz. Hiç karşı koymayacaksınız. Karşı koymak imkânsız. Sarsıntı sonrası oluşan hareketlenmelerde, rastgele bir cisme çarpmadan canlı kaldıysanız ve çekilen deniz sizi derine götürdüyse o vakit rahatsınız. Rahatsınız derken tehlikeniz azalır. Su derinliği ne kadar fazlaysa riskiniz o kadar azalır.”
‘SIĞACIK’TA YÜZLERCE ÇİPURA YAVRUSUNU DENİZE ATTIK’
Deprem olduğunda denizde olabilecek değişimlere de değinen Prof. Dr. Yalçıner, “Eğer tsunami olursa çok büyük ihtimalle göze batar formda deniz çekilir ve hatta balıklar ortaya çıkar. Bu olay sonra da geri gelir. Balıkları da karaya atar ve balıklar karada kalır. Sığacık’ta yüzlerce çipura yavrusunu karadaki su birikintilerinin içinde toplayıp denize attığımızı biliyorum” yorumunda bulundu.
Plajda, büyük bir zelzeleyle karşılaşıldığında yapılması gerekenleri de şöyle sıraladı:
“Eğer cep telefonunuz ve internetiniz o sırada çalışıyorsa tsunami ikazının olup olmadığını öğrenebilirsiniz. Kandilli Rasathanesi AFAD’ı bilgilendiriyor ve gerekli ihtarlar kamu kurumları tarafından yapılıyor. Tsunami riski olan yerleri, birinci andaki belirlemelere nazaran duyuruyor. Bu türlü bir sarsıntı sonrası hem Kandilli Rasathanesi hem de AFAD’ın bilgilendirmelerine direkt bakmaya çalışın. Hiç değilse denizi gözleyin. Baktınız ki bir anormallik olmaya başladı yani deniz çekildi, ilerliyor, olabildiğince uzaklaşın. Yüksek bir yere çıkabilirsiniz. Ülkemizde betonarme binalar tsunamiye karşı sağlamdır. Taban katlarının camlarını kırar içeri girer lakin bir üst kata çıkamaz. O denli bir betonarme bina varsa ve zelzeleden ziyan görmemişse üst katlara çıkmakta yarar var. Fakat artçı şokları da unutmayalım.”
