YENİÇAĞ / Özel Haber – Merve KIZILALP
8 Eylül gecesi Fas’ın Marakeş kentinde meydana gelen 7 büyüklüğündeki sarsıntının akabinde 3 bine yakın kişi hayatını kaybetti.
Fas’ta gerçekleşen bu sarsıntının akabinde zelzele profesörü Şener Üşümezsoy, Yeniçağ’a özel açıklamalarda bulundu.
Fas’taki sarsıntının Türkiye’yi ve İstanbul’u tetikleyip tetiklemeyeceği konusunda konuşan Üşümezsoy, bu sarsıntının ‘tetikleme’ manasında bir tesirinin olmayacağını belirti. Fakat Fas’taki depremin yolunun hem Kuzey Anadolu fayından hem de Doğu Anadolu fayından geçtiğinin altını çizdi.
Üşümezsoy kelam konusu yolu şu sözlerle tanımladı:
“Akdeniz’deki global plaka hudutlarının Kuzey Anadolu fayı, Marmara Denizi’nin güneyinden geçerek Yunanistan’da Halkidiki’den, Mora Yarımadası’na geçip, İtalya’nın güneyinden Tunus’tan Fas’a giden bir sınır izlemektedir. Tıpkı biçimde Doğu Anadolu fayı ise Amanos Dağları’nın doğusundan Amik ovasından, Kıbrıs’ın güneyine buradan da Rodos’a Girit’e ve İtalya’da yeniden çizmenin topuğunda birleşmektedir. Bu da Tunus’a ve Fas’a gitmektedir. Bu sınır da Fas’taki 7 büyüklüğündeki sarsıntısı oluşturmuştur.”
Bu zelzelenin aksi fay tahlili olarak Atlas Dağları’nın yükselmesi ile oluşan bir sarsıntı olduğunu belirten Prof. Üşümezsoy, bunun yanında da fayın yanal atımlı bileşimli yani Kuzey Anadolu fayı üzere sağ istikametli bir atılıma sahip olduğuna değindi.
Bu boyutuyla hem Girit’in güneyinden geçip zıt fayların tesirinde olduğunu hem de Kuzey Anadolu fayını geçip Mora’dan geçip İtalya’nın topuğundan ve Sicilya’nın kuzeyinden geçip Fas’ın kuzeyinden Atlantik Okyanusu’na ulaşan fay çizgisinde olduğunu belirtti. Bu fayın yanındaki kolda Marekeş zelzelesinin olduğunu tabir etti.
Konunun daha güzel anlaşılması için haritalar paylaşan Üşümezsoy,
“Marekeş’te Atlas Dağları’nın aksi yarar yükselmesiyle oluşan bu zelzele yanal atımlı bir sarsıntı oluşturmuştur ve bu fay sınırı gerek Atlas dağlarındaki ayrıntı haritayla hem de Akdeniz’in tabanından geçen plaka sonlarının hareketiyle Doğu ve Kuzey Anadolu fayına giden yolu göstermektedir. Bu manada Akdeniz’deki ana plaka çizgisi, Doğu Akdeniz bölgesindeki ana plaka sınırının batı uzunda ikisi birleşerek Atlantik Okyanusu’na çıkmaktadır.”
“Bu haritanın doğu devamı haritamızda yok Doğu Anadolu’nun doğusunda ve güneyindeki bindirme fayı olarak Hakkari’den Kerkük’e ve Zagros Dağları’na oradan da Basra Körfezi’ne uzanan bir bindirme fayına dönmektedir.
Son haritanın bir plaka tektoniği dersi olarak görülmesi gerektiğini belirten Üşümezsoy, Atlantik Okyanusu’ndan gelen Fas, Cezayir ve Tunus’tan gelen Sicilya’dan ve İtalya’nın topuğundan Girit’e yanlışsız uzanan ve oradan Kıbrıs’ın güneyinden Amik ovasından Doğu Anadolu fayı ile birleştiğine dikkat çekti.
Bu fayın çizgisinin güneye doğu Ölüdeniz fayı bu da Kızıldeniz’in açılması ve onun bir kolu Aden Körfezi’ne bir kolu ise Kenya Rip Vadisi’ne gitmektedir.
Diğer taraftan Doğu Anadolu fayının global haritada durumunun daha kuzeye döndüğünü belirten Üşümezsoy, Basra Körfezi’nden gelen bindirme fay çizgisi Kuzey Anadolu fayı olarak Marmara’dan geçip Yunanistan’da Halkidiki’den güneye oradan Mora Yarımadası’na giderek İtalya’nın topuğunda birleşmektedir.
Bu zelzelede yıldızla gösterildiği üzere hem Doğu Anadolu fayı, Akdeniz fayı ve Kuzey Anadolu fayının Mora Yarımadasın’da birleşerek İtalya’nın topuğundan, Sicilya’nın kuzeyinden Tunus, Cezayir ve Fas’q gelen ve Marekeş’te sarsıntı oluşturan fay sınırıdır.
Bu sınır boyunca temel zelzele neslinin olma sebebini ise Üşümzesoy şu sözlerle açıkladı:
“Avrasya, Kuzeyde Avrupa ve Asya kıtası ile güneyde Afrika kıtasının çarpışmadan sonra birbirlerine nazaran plaka hudutlarını oluşturan sınırdır. Bu manada Avrasya doğuya gerçek hareket ederken Afrika’da batıya gerçek hareket ettiği için bu sınır boyunca bu iki kıta ortasındaki hareketin oluşturduğu zelzeleler kırmızıçizgi ile gösterdiğimiz sınır üzerinde yer almaktadır. Bu çizgi, batı ucu Marekeş’ten uzanırken başka taraftan bir kolu Kıbrıs Girit’in güneyinden Antakya’dan Doğu Anadolu fayına giderken öbür ucu Kefolonya Adası’nın önünden Mora Yarımadası’yla Yunan karasının ortasından geçerek Halkidiki’den Kuzey Anadolu fayına girer. Bu çizgi iki plakanın hududu olduğu için ana depremsellik bu sınır üzerindedir.”
Atlantik Okyanusu’nun açılmasıyla irtibatlı bu yan atılımlı fay sistemi, transfer fay sistemi, Akdeniz’i uzunluktan boya geçerek bir kolu Kefolonya, Mora, Halkidiki, Marmara, Kuzey Anadolu fayı olarak giderken öbür kolu Kefolonya’dan Girit’e, Rodos’a, Kıbrıs’ın güneyine, Amik Ovası’na ve Doğu Anadolu fayına bağlı olan sınırdır. O yüzden bu çizginin batı ucunda görüldüğü üzere yüzlerce zelzele olan iki plaka sonudur. Söylediğimiz üzere Afrika kuzeye ve batıya gerçek giderken Avrasya doğuya gerçek hareket etmektedir. Bunun sonu da Fas’ta yer almaktadır.”
