Edİtör: Naim Arıoğlu
Doğal bağışıklık ve kazanılmış bağışıklık olmak üzere iki tip bağışıklığımız var. Bir virüs enfeksiyonunda bizim T hücrelerimiz çalışmaya başlar. Mikrobiyotadaki yararlı mikroorganizmaların metabolizma sonucunda ortaya çıkarttıkları eserler, T hücrelerinin bizi koruyacak ‘sitokin’ isimli salgıları üretmesine sebep olur. Bu salgılarla bağışıklık sistemi düzenlenir. Bağışıklık sistemimizle bağlı olan hücrelerimizin çalışması ve salgıları, mikroorganizmaların kendi metabolizmalarından direkt etkilenir. Şayet bağırsaklarımızda düzgün bakteriler varsa, olumlu tarafta bir düzenlenme olur ve enfeksiyonla alakalı, ‘inflamasyon’ dediğimiz tepkinin korunması tarafında çalışır. Şayet bağırsak istikrarını desteklemeyen bakteriler daha fazlaysa, koruyamaz ve orada daima bir inflamasyon tetiklenir.
Pandemi süreci hepimize güçlü bir bağışıklık sistemine sahip olmanın kıymetini bir kere daha gösterdi. Güçlü bağışıklık sisteminin temelini oluşturan bağırsak sıhhati da bu periyotta daha da değer kazandı. Bağırsaklarımızda bulunan mikroorganizmalara ‘mikrobiyota’ diyoruz. Bunlar besinleri kullanmaya başladıklarında kendi metabolizmaları sonucunda, bir kadro küçük moleküler yüklü unsurlar açığa çıkarıyorlar ve bu eserler birebir bağışıklık sistemini düzenleyen hücrelerin çalışmasına tesir ediyor.
İŞTE BAĞIRSAK MİKROBİYOTASI
Bağışıklık sistemindeki hücrelerin ve hücre salgılarının, hormon ve salgısal kimi moleküllerin düzenlenmesi, bağırsaklarımızdaki mikroorganizmalarımızın istikrar halinde olması ile direkt bağlantılıdır. Şayet burada istikrar bozulduysa, genetik yatkınlığınız, beslenme alışkanlıklarınız doğrultusunda bedeninizde nerede bir hassaslık varsa orada bir hastalıkla karşılaşabilirsiniz.
Bağırsakta bulunan mikroplara biz evvelce ‘flora’ diyorduk. Artık mikrobiyota diyoruz. İstikrar halinde olan mikroorganizma topluluğu, öncelikle bağırsak sıhhatini koruyor. Bağırsak mikrobiyotamız, yediğimiz besinlerle kısa zincirli yağ asidi ismini verdiğimiz küçük moleküller oluşturur. Bu moleküller sıhhatimiz için çok ehemmiyet taşır. Bu küçük moleküller deverana geçerek, beyin-bağırsak ekseninde hudut mesajları yoluyla, hormonların ve nörotransmitter ismini verdiğimiz kıymetli salgıların düzenlenmesinde tesirli olur.
Bağırsaklarımızdaki mikroorganizmalarımızın istikrarı en önemli; beslenme alışkanlıklarımızdan, idman, uyku durumumuzdan etkilemektedir. Bunların yanı sıra; antibiyotik kullanımları, mide asit düzenleyicileri, antidepresanlar da bu bakterilerin istikrarını bozar ve olumsuzların çoğalmasına neden olur. Şayet bu oran bozukluğu devam ederse, bağırsak epitelinde bulunan sıkı temas proteinleri çalışmamaya ve bağırsak sızdırmaya, kaçırmaya başlar. ‘Geçirgen bağırsak’ dediğimiz olay budur aslında. Geçirdiği şey ise bakterinin duvarındaki toksik yapıdır. Bunlar kan dolanımına kaçtığı vakit, kişinin genetik hassasiyeti neredeyse oradan; metabolik sendrom, kilo denetim bozuklukları, obezite ve bağırsak hastalıkları üzere bir kadro sistemik hastalıklar ortaya çıkar. Yemekten sonra karında gaz, şişkinlik, yanma yahut kabızlık üzere pek çok bireyde gördüğümüz yakınmalara neden olur. Hormonal salınım ve salgılar etkilendiğinde; korku, depresyon, panik atak bozuklukları, otistik spektrum bozukluğu, Parkinson ve Alzheimer üzere nörodejeneratif hastalıklar da ortaya çıkabilir.
SİSTEMİMİZİ GÜÇLENDİRMEK MÜMKÜN MÜ?
Yapılan araştırmalar; bağırsak mikrobiyotası istikrarlı olan bireylerde, bu istikrarın tıpkı vakitte akciğer mikrobiyotasının da istikrarını sağladığını, bu gruptakilerde bağışıklık sisteminin bu mikroorganizmayı kolaylıkla bertaraf ettiğini ve hastalarda belirti bile ortaya çıkmadığını gösteriyor. Bağışıklık sisteminin ana sistemi bağırsaklarda çalışır. Pandemi maalesef tüm şiddetiyle devam ediyor. Hastalığın şiddeti virüse bağlı olduğu kadar bizim bağışıklık sistemimizin gücüyle de bağlantılıdır. Kimi hastalarımız COVID-19 enfeksiyonunu semptomsuz, kimileri orta dereceli belirtilerle kimisi de şiddetli atlatıyor.
NELERE DİKKAT ETMELİYİZ?
Akdeniz tipi beslenme hali bağırsak sıhhatimiz için de yararlıdır. Mikrobiyota, zerzevat ve meyve üzere lifli besinleri, nar, siyah havuç ve pancar üzere bilhassa koyu renk olanları çok seviyor. Sağlıklı bir tüketim sonları içerisinde protein de tercih edilmelidir. Et olarak balık öncelikli olmalıdır. Kırmızı et tüketirken beraberinde 3’e 1 oranında zerzevat de tüketilmelidir. Yani, 100 gram et yiyorsak, 300 gram da zerzevat tüketmeliyiz. Mikrobiyotamız; şekeri, niteliksiz karbonhidratları, margarin üzere doymuş yağları, niteliksiz sıvı yağları sevmez. Bunları aldığımız vakit bizim güzelimize gitmeyen mikroorganizmalar artar. Paketli besinlerden da birebir formda, olabildiğince uzak durmakta yarar var.
Kontrollü olmak kaydıyla meyve tüketimi de gereklidir. C vitamini alacağım derken kilolarca meyve tüketilirse fazla şeker alınmış olur. Bir erişkinin günde iki porsiyon meyve tüketmesi kafidir.
Soğuk sıkım bir zeytinyağı, nitelikli bir tereyağı, hindistan cevizi yağı, avokado yağı üzere nitelikli yağların tercih edilmelidir. Bedeni bir makine üzere düşünün, makinenin düzgün çalışması için içine kimi yakıtlar koymak gerekir. Bağışıklık sisteminin kâfi çalışabilmesi için de nitelikli yağlar tüketilmelidir.
Evde hazırlanmış kaliteli bir yoğurt tercih edilebilir. İnek sütünü içmek için pek önermiyoruz; zira içerisindeki kazein proteini besin hassaslığına yol açabiliyor. Bu protein, yoğurdun içerisine girdiğinde, yoğurdu oluşturan bakterilerle yapısı daha tolere edebileceğimiz bir hale geliyor. Mesken turşusu, laktik asit bakterisi içerir. Tarhana, fermentedir ve laktik asit bakterilerini artırır. Bu stil, fermente eserler bağırsak sıhhatimiz için çok faydalıdır. Bol su, yeterli bir uyku ve idman; bunlar da sıhhat için kesinlikle gereklidir. Pak havada yürümek, hareketle oksijeni bir ortaya getiren bir aktivite olduğu için hücrelerin çalışmasını istikrarlar.
PROBİYOTİK VE PREBİYOTİK
Prebiyotik bilhassa zerzevat, meyve üzere lifli karbonhidrat doğal besinlerden aldığımız yapılardır. İnülin; parçalanmayan, karbonhidrat yapıda bir liftir. Bu lif parçalanmadığı için bağırsağa girdiğinde yuva üzere bir yapı oluşturur. Uygun bakteriler de buraya rahatça yerleşir. Prebiyotiğin bu formda yapılmış ticari formları var; bunların birden fazla inülin içerir. Kimi bireylerde probiyotik bakterilerin besinlerle kolonize olamaması sebebiyle bu ticari preparatların kullanılmasına gerek duyuyoruz. Bunların yanı sıra; anne sütü de prebiyotik özellik göstermektedir.
Soğan, sarımsak, pırasa, lahana, enginar, muz, çilek, ananas, ahududu prebiyotik için kâfi derecede uygun besinlerdir. Elmanın ise diğer bir özelliği vardır. Elma, ‘kuersetin’ isimli bir unsur içerir. Bu da COVID-19 periyodunda çok önerilen hami bir takviyedir. Antioksidan özellikli besinler, C vitamini, çinko, D vitamini bağışıklık sistemini desteklemede bilhassa bu devirde çok kıymetlidir.
Probiyotikler, esasen bakterilerin tıbbi olarak cins, tıp ve suş koduna kadar tanımlanmış olanlarından sıhhat şartını ve bağışıklık sistemini desteklemek üzere kullanılan ticari formlarda satılan takviye eserlerdir. Yoğurt probiyotik değildir. Yoğurt güzel bir fermente eserdir. Sağlıklı ömür için yoğurt, turşu, tarhana, peynir üzere fermente besinler ehemmiyet taşımaktadır.
