Ordunun başında Mahmut Şevket Paşa vardı. Trablusgarp eyaletindeki asker sayısı 20 bini buluyordu. Onların yanı sıra yerli Kuloğulları’ndan, her an savaşa hazır 40 bine yakın asker vardı. Kuloğulları, bölgenin seçkin sınıfını oluşturan bireylerdi. Fakat Mustafa Kemal (Atatürk) ile 6 yaşından beri arkadaşı olan can yoldaşı Nuri (Conker) Beyefendi oradayken, bölgede ne asker ne silah ne de mühimmat kafiydi. Zira iki yıl evvel Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa Trablusgarp’ta vazifeli Müşir İbrahim Paşa’yı vazifesinden almış, o da yetmezmiş üzere birliklerin büyük kısmını Yemen’e sevk etmiş, depolardaki silahların çoğunluğunu da İstanbul’a göndermişti.
Kurmay Binbaşı Enver Paşa Bingazi’de, Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal ile Nuri Beyefendi ise Tobruk ve Derne’de çarpışacaktı. İtalyanların 35 bin askerine karşılık Türk birlikleri 3 bin kadardı…
Harbiye Nezareti Mustafa Kemal, Nuri Conker ve Fuat (Bulca) Bey’e, “Yakalanırsanız ‘Hükûmetin bilgisi dışında seyahat ediyoruz” diyeceksiniz” diye tembihlemiştir. Mustafa Kemal’in kod ismi; Mustafa Şerif’tir..
Mustafa Kemal yolda hastalanır ve bu nedenle 5 gün İskenderiye’de hastanede yatar, Kasım sonu evvel trenle Mısır’a girerler. Çölü aşmak için bir mühlet atla, 8 gün deve sırtında seyahat yaparlar. Lakin develerin yükü artınca yaya yürümek zorunda kalırlar…
Geceleri çadırda kalırlar, yemek işini Mustafa Kemal fasulye ayıklayarak, Fuat Beyefendi pişirerek yerine getirir…
Son tren istasyonunda Mısırlı bir subay kimlik denetimi yapar. Arap kılığına bürünmüşlerdir, lakin mavi gözleri Mustafa Kemal’i ele veriyordur. Yakalanacaklarını anlayınca, kimliğini açıklar; Mısırlı’nın dini hislerine hitap eder:
“Gâvurlara karşı kutsal cihada katılmaya gidiyoruz” der. Hududu bu türlü geçerler. Üniformalarını giyerler; silahlarını gizledikleri yerlerden çıkarıp savaşa katılırlar.
Mustafa Kemal ve silah arkadaşları Kuzey Afrika’daki son vatan toprağını savunacaklardır…
Savaş tüm şiddeti ile başladı…
Osmanlı subayları disiplinden taviz vermedi. İtalyanlara ajanlık yapanlar anında infaz edildi. Enver Bey’in buyruğundaki Yakup Cemil, yalnızca siyah ciltli olması nedeniyle şüphelendiği, kendinden üst rütbeli Teğmen Şükrü’yü gece uykusundan kaldırıp başına kurşun sıkarak öldürdü.
23 Ekim günü Türk ve Arap birlikler, İtalyanlara karşı Hani’de taarruza geçtiler. 8 saat süren çarpışmalarda düşman uygunca hırpalandı. Ataklar bir hafta sustu, akabinde yeniden başladı. İtalyanlara saldıran askeri birlikler kahramanlık örnekleri gösterdi. Müslüman gönüllüler de birçok sabotaj hareketi gerçekleştirdi. İtalyanların seferi kuvvetler kumandanı, bu baskınlar karşısında merkezden daima yardım istiyordu. Hudutları yıpranan İtalyanlar hınçlarını saf insanlara azap yaparak ve onları öldürerek alıyordu.
17 Aralık’ta İtalyan kuvvetlerine karşı silah ve mühimmat bakımından desteklenen birlikler Nadura Bölgesi’nde hücuma geçti. O birlikleri Mustafa Kemal komuta ediyordu. 120 şahısla, iki saat içerisinde Nadura’yı ele geçirdi. Düşmana 200’den fazla meyyit verdirten Pir Müberra şehit düştü. Müberra’nın yanı sıra 16 asker de şehit düşmüş, 25 asker ise yaralanmıştı. O yaralılar ortasında Nuri (Conker) Beyefendi de vardı; dizinden yaralanmış, Gazi olmuştu.
Bingazi, kuşatılmıştı. Lakin orada da gösterilen üstün uğraş ve vatanseverlik örnekleri İtalyanlara ağır darbe indirdi. İtalyanlar dehşet ve panik içinde kaçmaya başladı; silahlarına el konuldu.
Mustafa Kemal burada, Nuri ve Fuat Beyefendi ise Tobruk’ta başarılı olmuşlardı.
O muvaffakiyetler, Enver (Paşa) ve arkadaşı Hafız İsmail Hakkı Bey’in ortalarının açılmasına neden oldu. Enver Beyefendi yanlıları orada da Mustafa Kemal ve yarenlerinin peşini bırakmadı; cephe aldı. Hatta Derne Müfreze Kumandanı Ali (Çetinkaya) Beyefendi bile Mustafa Kemal ile arkadaşlarına aksi düştü.
Derne vadilerinde inkılaba yeni bir ruh getirmekle, yurtsever genç subaylardan konseyi bir topluluk doğmuştu, ki bunlar vakitle Mustafa Kemal’in etrafında buluşmaya başladı. Onların Derne’ye ulaştıkları Harbiye Nezareti’ne çabucak bildirildi:
Mustafa Kemal, İstanbul’daki arkadaşı Salih (Bozok)’e birkaç gün sonra mektup yazdı:
“…Ah, Salih, İlah şahidim olsun ki, hayatta tek istediğim orduya faydalı bir eleman olabilmektir. Ülkeyi koruyup vatandaşlarımızı mutluluğa kavuşturmak için her şeyden evvel, ordumuzun yeniden eski Türk ordusu olduğunu dünyaya ispat etmek gerektiğine öteden beri inanmaktayım.”
İmparatorluğun üzerindeki kara bulutlar bir türlü dağılmak bilmiyordu. Tobruk’tan gelen haberler âlâ değildi. Mustafa Kemal ve Nuri Beyefendi cephede omuz omuza çarpışıyordu. İtalyanlar birinci kere bir savaşta uçaklarla keşif ve havadan taarruz ettiler. Atılan bombalardan birinin çok yakınında patlaması sonucu bu defa Mustafa Kemal yaralandı. Sol gözü önemli manada yaralanmıştı
Hekim İbrahim Tali (Öngören) Beyefendi, kendisini muayene etti. Gözünde kan birikmişti. Ateşi vardı, sık nefes alıyordu. Yatılı tedaviyi kabul etmedi. “Göreve devam!” dedi. Lakin arkadaşlarının ısrarı üzerine Kızılay çadırında tedaviye alındı. Nuri Bey’in yarası ona nazaran daha hafifti; silah arkadaşının başından bir an olsun ayrılmadı.
Trablusgarp kahramanı dokuz gün içinde güzelleşip tekrar Derne Komutanlığı’na döndü. Lakin gözlerini açamayacak haldeydi. Ziyan gören gözü görmüyordu. “Zamanla açılır” diyen hekimlere inanmadı. 24 Ekim 1912 günü Derne’den ayrılmak zorunda kaldı. Uzun ve yorucu bir seyahat sonrasında Viyana’ya gidip, tanınmış bir göz tabibine muayene oldu.
İşte Atatürk’ün gözündeki hafif şehlalık Trablusgarp harbinde gösterdiği bu kahramanlıktan ötürüydü.
Çocukluk ve silah arkadaşı Fuat Bulca yıllar sonra savaşın en kritik o gününü Muharrir Cemal Kutay’a şöyle anlatacaktı:
“Biz harabeler içinde gayrete devam ederken Mustafa Kemal’in yanındaki az sayıda arkadaşı ile Kasr-ı Harun’un merkez binasına kadar ilerlediği ve buraya daldığı görüldü.
İşte bu sırada gökyüzünde bir gürültü duydum. İki İtalyan atak uçağı çok alçaktan uçuyor ve bizim gerimize saldırarak bombalarını koyuveriyordu. Mustafa Kemal’in yanına vardığımda onun yüzünü tanınmaz bir halde buldum. Bir elinde kılıcı vardı, başka elinde mendili gözünü kapatıyordu.
Yaralandığını zannettim. Hayır, yaralı değildi. Lakin harabeler ortasında yıkılan bir sütundan fırlayan kireçli bir taş kesimi şiddetle gözüne çarpmıştı. Sönmüş kireç olmasına karşın, bir kısmı göze nüfuz etmişti.”
Not
Şehla göz nedir:
Düz karşıya bakan bir kişinin iki gözünün tıpkı istikamette olmaması yani bir göz karşıya bakarken başka gözün burun, kulak, üste yahut aşağıya yanlışsız kaymasıdır. Şehla bakış, şaşılığın tam karşılığı olmayıp daha çok yalancı kaymalar için kullanılan bir tanımdır.
Kaynak: Yaşar Gürsoy, Atatürk ve Can Yoldaşı Nuri Conker
